NÝJAR PLÖNTUR
Sitkavíðir ‘Þruma’ – Salix sitchensis ‘Þruma’
Harðgerður, sumargrænn runni. Hæð 3 - 5 m. Greinar grábrúnar. Árssprotar frekar grannir, rauðbrúnir. Efri hluti þeirra er hærður. Brum rauðbrún, útstæð. Laufblöðin eru mjóöfugegglaga - öfuglenslulaga, meira og minna heilrend og gráleit. Gishært að ofan og silkihært á neðra borði. Nýtt lauf gjarnan rauðbrúnleitt. Gulur haustlitur.
Sitkavíðir 'Þruma' er vindþolin. Sólelsk. Hún er laus við asparglyttu sem er mikill kostur. Þrífst best í sæmilega frjóum, rakaheldnum jarðvegi sem gjarnan má vera sendinn og malarborinn. Blandið moltu eða hrossataði saman við jarðveginn við gróðursetningu. Sitkavíðir 'Þruma' hentar í klippt limgerði og skjólbelti. Hæfilegt er að setja 2 - 3 plöntur/m. Klippið 'Þrumu' alla vega einu sinni á ári. Heppilegur tími til klippingar er seinni part vetrar.
'Þruma' er úrvalsyrki úr efniviðnum sem barst hingað úr Alaskaferð Óla Vals og félaga haustið 1985. Nánar tiltekið er 'Þruma' ættuð frá grifjum/námum við Kopará austan við Cordova í S-Alaska. Víðisætt (Salicaceae).
Gotareynir – Sorbus teodorii
Sumargrænt tré eða runni. Hæð um eða yfir 2 m. Laufblöðin eru fjöðruð og er endasmáblaðið stærra og þrískipt. Rauðgulir haustlitir. Blómin eru smá, mörg saman, gulhvít í hálfsveip. Berin eru rauð fullþroska á haustin. Gotareynir er "apomictic" smátegund þ.e.a.s. að hann myndar fræ án undangenginnar æxlunar / frjóvgunar.
Mjög sjaldgæfur hérlendis en virðist harðgerður. Trúlega sæmilega vind- og saltþolinn. Óvíst er hversu hávaxinn gotareynir getur orðið hérlendis. Hentar í garða og sumarhúsalóðir til að auka fjölbreyttnina. Millibil að minnsta kosti 2 m.
Heimkynni: Gotland, Suðurmannaland og Uppland í Svíþjóð. Álandseyjar, Finnlandi og Staldzene, Lettlandi. Rósaætt (Rosaceae).
Steinahnoðri – Phedimus spurius
Harðgerð, jarðlæg sumargræn - hálfsígræn jurt. Hæð 10 - 15 sm. Laufblöðin eru gagnstæð, þykk, öfugegglaga, nýrlaga - hringlaga og tennt á efri hluta blöðkunnar. Blöðin eru gjarnan rauðmenguð á þeim plöntum sem bera rauðleit blóm. Blöðin sitja þétt á endum jarðlægra stöngla. Blómlitur er mismunandi eftir yrkjum / einstaklingum. Blómin eru stjörnulaga, bleik, hvít eða rauð. Þau eru í hálfsveip á stöngulendum. Blómgast síðsumars og fram á haust. Visnar blómskipanir standa uppréttar langt fram á næsta ár.
Steinahnoðri er sólelskur. Annars nægjusamur. Þurrkþolinn. Þrífst ekki í blautum jarðvegi. Þrífst vel í sendnum og malarbornum jarðvegi. Hentar í hleðslur, ker og sem kantplanta. Þar sem steinahnoðri er breiðumyndandi hentar hann sem þekjuplanta þar sem er sæmilega sólríkt og ekki mjög ágengt illgresi fyrir. Steinahnoðri dreifir sér all hratt þar sem aðstæður leyfa. Humlur sækja í blóm steinahnoðra. Er sagður aðeins eitraður sé hans neytt. Eldra og betur þekkt fræðiheiti þessa hnoðra er Sedum spurium.
Heimkynni: Kákasusfjöll. Hnoðraætt (Crassulaceae).
Baugavíðir ‘Ljúfa’ – Salix ovalifolia ‘Ljúfa’
Harðgerður, sumargrænn dvergrunni. Meira og minna jarðlægur. Hæð 10 - 20 sm. Laufin gljáandi, smá, breið oddbaugótt - öfugegglaga. Blaðgrunnur bogadreginn. Sljóydd í endann. Blöð gjarnan lítið eitt hærð á neðra borði. Gulir haustlitir.
Baugavíðir 'Ljúfa' er sólelskur annars nægjusamur. Hentar helst í hleðslur, steinhæðir og þess háttar.
Baugavíður 'Ljúfa' er úrvalsyrki sem Ólafur S. Njálsson valdi úr efniviði þeim sem kom frá Alaska þegar Óli Valur Hansson og félagar voru þar á ferð haustið 1985. Líklega eini baugavíðirinn sem hér er í ræktun.
Heimkynni: Alaska og Júkon og Norðvesturhéruðin í Kanada. Vex þar gjarnan í sendnu landi við strendur, í freðmýrum og þess háttar. Víðisætt (Salicaeae).
Kínalykill – Primula sikkimensis
Harðgerð, fjölær jurt. Hæð 40 - 50 sm. Laufblöðin sitja í jarðlægum hvirfingum. Blöðin eru öfugegglaga - oddbaugótt og bogadregin í oddinn. Mjókka að grunni. Blaðstöngull er styttri en blaðkan. Hrukkótt. Blómin sitja mörg saman í sveip á stöngulendum. Bikarblöð eru brúnleit. Blómin eru ljósgul, drjúpandi og ilma vel. Blómleggir grannir og mélugir. Króna allt að 3 x 3 sm. Blómgast í júní - júlí.
Kínalykill þrífst vel í allri sæmilega frjórri og rakaheldinni garðmold. Þolir vel hálfskugga. Hentar í blönduð beð með öðrum fjölæringum eða inn á milli runna.
Heimkynni: Himalajafjöll. Maríulykilsætt (Primulaceae).
Prestabrá – Leucanthemum maximum
Harðgerð, fjölær jurt. Hæð 70 - 90 sm. Laufblöð fremur þykk, aflöng, öfuglensulaga - langlensulaga og gróftennt. Blómkörfurnar stakar á stöngulendum, stórar með hvítar tungukrónur og gular pípukrónur. Minna á blóm baldursbrár en stærri. Blómgast í ágúst og september. Blómsæl.
Prestabrá þrífst best í frjórri og rakaheldinni garðmold. Sólelsk en þolir hálfskugga. Sæmilega vindþolin. Prestabrá hentar í beð með öðrum fjölæringum. Hæfilegt millibil við gróðursetningu er um 50 sm. Vekur athygli þegar hún blómstrar með sín stóru blóm síðsumars og fram á haust.
Heimkynni: Pýreneafjöll. Körfublómaætt (Asteraceae).
Rökkursteinbrjótur – Saxifraga cuneifolia
Harðgerð, lágvaxin, sígræn, fjölær jurt. Hæð 8 - 20 sm. Laufblöðin sitja í hvirfingum. Sprotar eru jarðlægir og bætast við nýjar blaðhvirfingar út frá þeim eldri. Myndar með tímanum þéttar breiður þar sem aðstæður leyfa. Laufblöðin eru fleyglaga, breið-egglaga eða því sem næst kringlótt. Þverstýfð í endann. Gjarnan tennt í efri hluta blöðkunnar. Blómsönglar rauðleitir og vaxa vel upp fyrir blaðbreiðuna. Bera nokkur eða all mörg, smá, hvít blóm stundum með gulum eða rauðleitum dröfnum. Blómgast í júní - júlí. Líkist smágerðu postulínsblómi (Saxifraga x urbium).
Rökkursteinbrjótur er skuggþolinn eins og nafnið gefur til kynna. Þrífst best í sæmilega frjóum, rakaheldnum jarðvegi. Jarðvegurinn þarf ekki að vera djúpur. Hentar í beðkanta, hleðslur, ker, potta og sem undirgróður. Þar sem rökkursteinbrjótur er mjög lágvaxinn getur hann ekki keppt við hávaxið, ágengt illgresi.
Heimkynni: Fjalllendi Mið- og S-Evrópu. Steinbrjótsætt (Saxifragaceae).
Dröfnusteinbrjótur – Saxifraga rotundifolia
Harðgerð, fjölær jurt. Hæð 30 - 50 sm. Laufblöðin eru nær kringlótt eða nýrlaga, bogtennt, með all langan blaðstilk. Laufið er hálf sígrænt. Blómin eru smá, stjörnulaga og mörg saman á greinóttum, fínlegum blómstilkum og ná vel upp fyrir blaðbreiðuna. Blómin eru hvít með rauðum dröfnum. Blómgast í júlí.
Dröfnusteinbrjótur er fremur skuggþolinn. Þrífst best í rakaheldnum jarðvegi. Hentar í steinhæðir og hleðslur þar sem jarðvegur er ekki of þurr. Einnig sem þekju- og kantplanta.
Heimkynni dröfnusteinbrjóts eru í fjöllum Mið- og S-Evrópu þ.e.a.s. á Íberíuskaga, Ölpunum og Balkanskaga. Steinbrjótsætt (Saxifragaceae).
Japanselri / Fjallelri – Alnus maximowiczii
Harðgerður, stórvaxinn, sumargrænn runni eða lágvaxið tré. Ein- eða margstofna. Hæð 3 - 7 m. Börkur grár. Árssprotar og brum dökkbrún eða því sem næst svört. Laufin eru gljáandi, egglaga fín-sagtennt með hjartalaga grunni. Brúnleitir haustlitir eða frýs grænt. Blómstrar rétt fyrir laufgun í maí. Karlreklar aflangir, gulgrænir, drjúpandi og um 5 sm langir. Kvenreklar, smáir í fyrstu og rauðleitir. Að hausti líkjast kvenreklarnir litlum, könglum. Þeir eru um 2 sm á lengd, egglaga og grænir en brúnleitir fullþroska. Sitja á greinunum fram á vetur.
Sólelskt. Niturbindandi eins og aðrar tegundir elris. Gerir því litlar kröfur til jarðvegs. Japanselri er enn tiltölulega sjaldgæft en hefur hingað til reynst harðgert.
Japanselri hentar í runnaþyrpingar, skjólbelti og þess háttar. Millibil 1,5 m.
Heimkynni: Til fjalla í mið- og N-Japan, Kóreu og A-Rússlandi. Japanselrið sem er í ræktun hérlendis mun allt vera ættað frá Hokkaido, Japan. Var það Ólafur S. Njálsson sem safnaði þar fræi og kom með til landins árið 1996. Okkar plöntur eru ræktaðar upp af fræi sem safnað hefur verið hérlendis. Líklegt er að japanselri myndi kynblendinga með öðrum elritegundum sem hér vaxa.
Svartyllir ‘Black Beauty’ – Sambucus nigra ‘Black Beauty’
Sæmilega harðgerður lauffellandi skrautrunni. Hæð 1,5 - 2 m. Getur ef til vill orðið hærri á góðum stöðum hérlendis. Laufin vínrauð - rauðbrún, stakfjöðruð. Blómin ilmandi, fölbleik, smá, mörg saman í sveip í lok júlí eða ágúst. Haustkelur gjarnan. Þolir vel klippingu. Sólelskur. Í skugga verða laufin grænni en ella.
Svatyllir þrífst í sæmilega frjóum, rakaheldnum jarðvegi. Blandið moltu eða gömlu hrossataði saman við jarðveginn við gróðursetningu. Svartyllir 'Black Beauty' fer vel í blönduðum beðum með runnum og jurtum. Millibil 1 m eða meir. Yllisætt (Adoxaceae).
Vorlyng ‘Rosalie – Erica carnea ‘Rosalie’
All harðgerður, sígrænn dvergrunni. Laufblöð smá og nállaga. Græn - bronslit. Hæð: 15 sm. Blómin smá, klukkulaga, bleik snemma á vorin. Sólelskt.
Vorlyng gerir ekki sérstakar kröfur til þess að jarðvegur sé súr. Íslensk mómold hentar því vel. Blandið saman við moldina gömlum furunálum. Millibil 30 - 40 sm. Hentar framarlega í beð með sígrænum gróðri sem gerir svipaðar kröfur til jarðvegs eins og barrviðir og lyngrósir. Gjarnan fer vel á því að gróðursetja nokkur vorlyng saman í þyrpingar. Þarf vetrarskýli á skjóllausum svæðum. Þýskt yrki. Náttúruleg heimkynni vorlyngs eru í fjalllendi Suður-, Mið- og A-Evrópu.
Rós ‘Lac Majeau’ – Rosa ‘Lac Majeau’
All harðgerð runnarós. Hæð 70 - 100 sm eða hærri á góðum stöðum. Lítið þyrnótt. Laufblöð mött. Ígulrósablendingur (R. rugosa) Rauðleitir blómknúppar. Blómin sitja gjarnan nokkur saman á greinarendum. Blómin hvít, hálffyllt með gulleitum fræflum og ilmandi. Blómgast síðsumars og fram á haust. Stundum þroskast rauðleitar nýpur á haustin. Sólelsk en sögð þola hálfskugga.
Þrífst best í sæmilega frjóum, framræstum jarðvegi sem gjarnan má vera blandaður sandi og möl. Blandið gömlum búfjáráburði eða moltu í jarðveginn við gróðursetningu. 'Lac Majeau' hentar í blönduð beð með öðrum rósum, runnum og fjölæringum. Millibil 80 - 100 sm. 'Lac Majeau' er gjarnan seld ágrædd. Við gróðursetningu er best að ágræðslustaðurinn fari 10 sm undir jarðvegsyfirborðið. Uppruni: Georges Bugnet, Kanada fyrir árið 1981.